JIŘÍ DAMBORSKÝ

REPUBLIKA CZESKA – OSTRAWA (OSTRAVA)

Jiří Damborský (ur. 22 maja 1927 r. w Litovli, zm. 23 lipca 2013 r. w Ostrawie) – czeski lingwista, slawista, polonista i bohemista, wieloletni pracownik naukowy Uniwersytetu Ostrawskiego, w latach 1989–1999 prof. dr hab. Katedry Slawistyki Uniwersytetu Opolskiego, autor kilkunastu podręczników do nauki języka czeskiego.

Dzieciństwo spędził w rodzinnej Litovli, gdzie uczył się w tamtejszym gimnazjum. Naukę kontynuował w Słowiańskim Gimnazjum w Ołomuńcu. Po zdaniu matury w 1946 roku wyjechał do Pragi, gdzie na Uniwersytecie Karola podjął studia slawistyczne w zakresie polonistyki, rusycystyki i bohemistyki. Studia slawistyczne kontynuował na uniwersytetach: Jagiellońskim w Krakowie oraz Palackiego w Ołomuńcu, gdzie w 1950 roku ukończył bohemistykę i rusycystykę. Podczas pobytu w Polsce jako lektor języka czeskiego opracował rozprawę pt. Postavení l-ového pøíèestí v polském systému neurèitých a jmenných tvarù slovesných v porovnání s jinými jazyky západoslovanskými, na podstawie której w 1964 roku na Uniwersytecie Masaryka w Brnie uzyskał tytuł kandydata nauk filologicznych (CSc.). W 1965 r., na podstawie pracy pt. Participium l-ové ve slovanštině, habilitował się na Uniwersytecie Warszawskim jako pierwszy po II wojnie światowej zagraniczny polonista. Habilitacja uzyskana w Polsce nie została uznana w Czechosłowacji, dlatego w 1967 roku na Uniwersytecie Palackiego w Ołomuńcu Damborský habilitował się ponownie na podstawie rozprawy pt. Neurčité a jmenné tvary slovesné v polštině. W 1969 roku został docentem polonistyki i slawistyki na Uniwersytecie w Ołomuńcu, jednak w 1972 ze względów politycznych usunięto go z uczelni. Z usunięciem Damborskiego wiązał się zakaz publikowania oraz cytowania jego prac w literaturze naukowej. W latach 1972–1989 pracował w ostrawskiej Spółdzielni Inwalidów „Meta” oraz w Państwowej Szkole Językowej. W 1989 r. powołano go na stanowisko profesora bohemistyki w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Opolu (obecnie Uniwersytet Opolski).

Monografie

  • Konsekwencje sąsiedztwa polsko-czeskiego dla rozwoju języka i literatury / Polsko-české sousedství v rozwoji jazyka a literatury, red. T.Z. Orłoś, J. Damborský, Wrocław: Ministerstwo Edukacji Narodowej RP, Uniwersytet Wrocławski, 1997, s. 33–39.
  • Participium l-ové ve slovanštině, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967.
  • Neurčité a jmenné tvary slovesné v polštině, Praga: SPN, 1967.
  • Studia porównawcze nad słownictwem i frazeologią polską i czeską, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1977.
  • Polština a franština ve vzájemném vztahu (soubor studií), Ostrawa: Uniwersytet Ostrawski, 1999. ISBN 80-7042-533-4.
  • Roztrząsania literackie. Studia o języku polskim, Katowice: Biblioteka Śląska, 2007. ISBN 978-83-60209-08-0.

Artykuły

W języku polskim:

  • Czeszczyzna w pasie przygranicznym, [w:] Konsekwencje sąsiedztwa polsko czeskiego dla rozwoju języka i literatury / Polsko-české sousedství v rozwoji jazyka a literatury, red. T.Z. Orłoś, J. Damborský, Wrocław: Ministerstwo Edukacji Narodowej RP, Uniwersytet Wrocławski, 1997, s. 33–
  • Język polski, słowacki i czeski we wzajemnym stosunku, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” 1976, nr 15, s. 119–133.
  • Kalki w aspekcie lingwistyczno-komparatystycznym, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” 1970, nr 9, s. 189–202.
  • Nazwy własne w ujęciu konfrontatywnym, „Zeszyty Naukowe Szkoły Pedagogicznej im. Powstańców Śląskich w Opolu” 1994.
  • Ojczyzna w języku czeskim, w: Pojęcie ojczyzny we współczesnych językach europejskich, red. J. Bartmiński, Lublin: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, 1993, s. 167–176.
  • Świadomość normatywno-stylistyczna a współczesna norma językowa wśród polskiej mniejszości narodowej na Zaolziu, w: Mowa rozświetlona myślą, red. J. Miodek, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1999, s. 331–336.
  • W kwestii bilingwizmu na czesko-polskim pograniczu językowym,
    „Socjolingwistyka” 1999, t. 16.
  • Wyrazy obce w języku polskim (próba klasyfikacji), „Poradnik Językowy” 1974, s. 341–355. 

W języku czeskim:

  • Přejímání slov do polštiny a češtiny ze stejného pramene, „Rocznik Slawistyczny” XXXI, 1, 1970, s. 69–75.
  • Podíl francouzské složky v spisovné polštině, „Miscellanea Linguistica” = AUPO Philologica, 1971, s. 91–98.
  • Gramatická kategorie osoby w polštině a češtině, „Studia Slaviva” [brw], nr 2, s. 7–17.
  • K artistnímu mišeni jazyků (na přikladě románu J.U. Niemcewicza), „Jazykověda = Linguistica” 3, Ostrawa: Uniwersytet Ostrawski, 1999, s. 41–50.

Podręczniki do nauki języka czeskiego

  • Błyskawiczny kurs języka czeskiego, Katowice-Sosnowiec 1991.
  • Rozmówki czeskie, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1981, 1985, 1987, 2000. (z A. Wójcik)
  • Mluvíte česky? Zwięzły kurs języka czeskiego, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1972.
  • Podstawowy kurs języka czeskiego I–II, Gottwaldov 1971.

Inne publikacje

  • Podstawy gramatyki języka czeskiego, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970.

Z inicjatywy Profesora powołano opolsko-ostrawskie czasopismo „Studia Slavica”, które ukazuje się od 1993 roku.

Nagrody:

  • 1979 – odznaka „Zasłużony dla Kultury Polskiej”,
  • 1992 – honorowe członkostwo Polskiego Towarzystwa Językoznawczego,
  • 1998 – Krzyż Oficerski Orderu Zasługi Rzeczpospolitej Polskiej,
  • 2002 – Medal Komisji Edukacji Narodowej.

W latach 1950–1952 był lektorem języka czeskiego na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Po powrocie do Czech w 1952 uzyskał tytuł doktora filozofii na Uniwersytecie Palackiego w Ołomuńcu, gdzie na tworzonej wówczas polonistyce objął stanowisko asystenta.  W latach 1960–1966 ponownie przebywał w Polsce jako lektor języka czeskiego (tym razem na Uniwersytecie Warszawskim).

W 1990 r. po wielu latach umożliwiono mu powrót na Uniwersytet w Ołomuńcu, gdzie uzyskał nominację na profesora polonistyki i slawistyki oraz tytuł doktora nauk filologicznych (DrSc.).  W 1991 r. został zatrudniony w Ostrawie na ówczesnej samodzielnej uczelni pedagogicznej (Pedagogická fakulta), przekształconej w 1993 roku w Uniwersytet Ostrawski, w charakterze profesora polonistyki w Katedrze Polonistyki i Folklorystyki. Przez wiele lat kierował tą Katedrą. Na Uniwersytecie Ostrawskim pracował do 2005 roku, kiedy to przeszedł na emeryturę, jednak nadal aktywnie uczestniczył w procesie dydaktyczno-naukowym tej uczelni w ramach polonistycznych studiów doktoranckich praktycznie aż do swojej śmierci w 2013 roku.

Przewiń na górę